Pomiędzy migrantami, którzy przybyli do Polski przed wybuchem pełnoskalowej wojny oraz uchodźcami, utrzymują się duże różnice w strukturze demograficznej, w sytuacji na rynku pracy oraz planach pozostawania w Polsce. Dorośli uchodźcy w Polsce to znacznie częściej kobiety (80 wobec 54 procent wśród migrantów przedwojennych). Wśród wszystkich migrantów z Ukrainy dominują osoby z wyższym wykształceniem. Zauważalnie spadł za to wśród uchodźców w stosunku do początku wojny udział osób powyżej 60 roku życia.
Z drugiej strony migrantów sprzed wojny cechowała lepsza znajomość języka polskiego oraz częstsze zatrudnienie (94 procent badanych wobec 65 procent wśród uchodźców). Migranci przedwojenni znacznie częściej deklarowali także, że chcą zostać w Polsce na stałe (55 wobec 19 procent wśród uchodźców).
Plany pozostania w Polsce
Przekształcanie czasowych pobytów w długoterminowe oraz plany pozostania w Polsce na dłużej są znacznie częstsze wśród osób, które przyjechały do Polski przed wojną, na co wpłynęła nie tylko wojna, ale także pandemia COVID-19 oraz wprowadzane w Polsce w latach 2020-2021 zmiany regulacyjne. Wspomniane zmiany istotnie umożliwiły dłuższy pobyt w Polsce nawet osobom, które początkowo nie były tym zainteresowane (migranci cyrkulacyjni) – wynika z badania Narodowego Banku Polskiego.
Epidemia COVID19 z jednej strony ograniczyła mobilność pomiędzy Polską a Ukrainą, a z drugiej relatywnie pogorszyła sytuację ekonomiczną w Ukrainie w stosunku do Polski. Migranci, którzy przybyli do Polski przed wybuchem wojny częściej planowali osiedlić się w Polsce na stałe. Przyczyniały się do tego między innymi przyjazdy członków ich rodzin.
Pozostający w Polsce uchodźcy wojenni w większości nie mieli sprecyzowanych planów na przyszłość, chociaż w porównaniu z wynikami badania zrealizowanego tuż po wybuchu wojny, również wśród nich wzrósł odsetek osób zainteresowanych pozostaniem w Polsce na stałe.
Integracja uchodźców
W ciągu dziewięciu miesięcy od wybuchu wojny znacząco poprawiła się integracja uchodźców z Ukrainy na polskim rynku pracy oraz ich samodzielność ekonomiczna. Wciąż jednak ok. 20 procent z nich to osoby żyjące w Polsce „z dnia na dzień”.
Porównanie wyników badania z listopada i maja 2022 r. wskazuje, że duża cześć uchodźców szybko opanowała podstawy polskiego. Szybko następuje też integracja na rynku pracy – wśród uchodźców odsetek pracujących wyniósł 65 procent, a w badaniu przeprowadzonym w maju – 28 procent. W efekcie, większość uchodźców szybko usamodzielniła się pod względem zakwaterowania (odsetek osób samodzielnie wynajmujących mieszkanie wzrósł z 33 do 54 procent). Tym niemniej wyzwaniem dla opieki społecznej wciąż pozostaje około 20 procent uchodźców w najgorszej sytuacji finansowej – czytamy w raporcie NBP.
Wnioski z badania
Sytuacja życiowa i ekonomiczna migrantów z Ukrainy w Polsce:
• Migranci najczęściej pracowali w przemyśle i usługach niewymagających wysokich kwalifikacji. Wśród uchodźców największą grupę stanowiły natomiast osoby wykonujące usługi dla gospodarstw domowych. Stosunkowo wysoki, w porównaniu z wcześniejszymi migrantami, był także odsetek pracujących w usługach wymagających wysokich kwalifikacji. Praca po przyjeździe do Polski była dla dużej części imigrantów inna niż ta, którą wykonywali na Ukrainie. Około 1/3 migrantów sprzed wojny oraz 46 procent uchodźców ma poczucie, że pracuje w Polsce poniżej swoich kwalifikacji.
• Znajomość języka polskiego jest silnie skorelowana z możliwością znalezienia zatrudnienia. Jest to szczególnie widoczne wśród uchodźców – w grupie nie znającej języka polskiego pracowało 50 procent, w grupie dobrze znającej polski – 82 procent.
• Postępujący proces adaptacji obywateli Ukrainy do życia i pracy w Polsce ułatwiłaby pomoc polegająca na: organizowaniu kursów języka polskiego, łatwiejszej legalizacji pobytu, wprowadzeniu ułatwień dotyczących nostryfikacji dyplomów oraz pomoc w pośrednictwie pracy.
• Migranci wspierają swoich bliskich w Ukrainie. Osoby, które przyjechały jeszcze przed wojną nie zmieniły swoich skłonności do przesyłania środków za granicę (środki przekazuje ponad 60 procent z nich), zatem nie znajduje, póki co potwierdzenia hipoteza o wygasaniu przekazów pieniężnych wraz z bardziej osiedleńczym charakterem migracji. Zmniejszyła się za to istotnie wartość przeciętnego transferu przy jednoczesnym wzroście częstości przekazów. Odsetek uchodźców przekazujących pieniądze na Ukrainę jest istotnie niższy niż migrantów przedwojennych (28 procent), ale jeśli już środki są przez nich przekazywane, to przekazy są dość częste.
• Występuje duże zróżnicowanie regionalne w Polsce zarówno pod względem liczby migrantów z Ukrainy w relacji do liczby mieszkańców jak i ze względu na cechy migrantów. Uchodźcy z Ukrainy relatywnie najczęściej osiedlali się w woj. mazowieckim oraz woj. dolnośląskim. Z kolei największy odsetek pracujących migrantów występował na Pomorzu oraz w woj. dolnośląskim.
***
Badanie NBP przeprowadzone w dniach 26 września – 18 listopada 2022 r. Dotyczyło ono zarówno uchodźców przybyłych do Polski po 24 lutego 2022 r. jak i migrantów przybyłych przed tą datą (migranci przedwojenni), których motywy przyjazdu do Polski wskazywały na migrację zarobkową. W sumie przeprowadzono 3934 ankiet we wszystkich województwach w Polsce.